ROZDZIAŁ 6. O CZASIE SWĄ ŚCIEŻKĘ WYBRAĆ

Nie ma uniwersalnych zasad wyboru między Present Perfect a Past Simple. Możemy się nauczyć wielu klasycznych regułek, a dalej będziemy musieli w kontekście decydować sami. Potrafi się w tym bardzo przydać pomysł jak gramatyczna rama czasowa.

Rama owa może nie wymagać zegara czy innego dokładnego pomiaru. Użyjmy wyobraźni, aby koncept uchwycić. Możemy wyobrazić sobie małe biuro. Wchodzi doń mężczyzna. Ma na imię Jim. Pyta o pracującą tam kobietę.

Zauważylibyśmy w czasie realnym co do Jima jakieś cechy i jakości. Czy jest w pośpiechu? Stroskany czy spokojny, jak mówi ― szybko, wartko, głosem statecznym?

Postrzeglibyśmy pewnie porę dnia i pogodę. Jest poranek czy popołudnie? Jasny środek lata, czy zimno i ponuro? Czy podobałoby się nam na parapecie parę kropli deszczu?

Powiedzmy, w biurze jest kobieta. W średnim wieku, godna a subtelna. Jej mowa jest czysta, o ciepłym tonie. Ma na imię Jin.

Moglibyśmy znaleźć przynajmniej pięć słówek o Jimie i Jin w słowniku.

Jim szuka Jill (imiona podobne wyglądem i brzmieniem naprawdę się zdarzają). Jin mogłaby powiedzieć,

1. Jill left a few minutes ago;
bądź też,
1a. Jill has just left.

■→ROZDZIAŁ 4 gramatycznej podróży obrazuje Simple oraz Perfect wraz z kognitywnymi jakościami mapującymi {ON} i {TO}.

1. Jill left a few minutes ago;
{ON a PAST ground in time};
ETYKIETKA GRAMATYCZNA: Past Simple.

1a. Jill has just left;
{TO the PRESENT ground in time};
ETYKIETKA GRAMATYCZNA: Present Perfect.

Gramatyczne ramy czasowe działają też na szerokich przestworzach. Pomyślmy o o słynnym amerykańskim parku, Yellowstone.
2. Have you ever been in Yellowstone?
2a. Did you go to Yellowstone?

Rama czasowa w przykładzie 2 jest otwarta. Obejmuje czas do TERAZ. Pytaniem jest, czy w życiu w tym parku byliśmy.

Moglibyśmy sobie wyobrazić 50-cio letniego mężczyznę, bądź kobietę, zapytywanych czy byli kiedykolwiek w Yellowstone. Czasowa rama obejmowałaby 50 lat ludzkiego życia (!)

W przykładzie 2a, rama czasowa zamknięta jest na odniesieniu do PRZESZŁOŚCI. Owa nie musi być odległa czy — jakkolwiek — nieistotna. Zamykamy ramę, gdy mamy grunt kognitywny.

Grunt kognitywny mówi jak, kiedy, czy też gdzie, dla spostrzeżeń. Ludzki grunt kognitywny zwie się też pojęciowym. Pojęciem może być myśl lub słówko. Kognitywny czy pojęciowy, nie jest powierzchnią gdzie by dosłownie stać, ale da się wyrażać stanowiska — poglądy i opinie — na swym kognitywnym czy też pojęciowym gruncie.

W rozmowie, ludzie zazwyczaj szukają wspólnego gruntu kognitywnego. Oto jak można sobie nasz dialog wyobrazić przed 2a:
2b. Have you met your Yellowstone friend since?
2c. He has moved to Treasure ― yes.
2d. Did you go to the park?

Yellowstone i Treasure to sąsiednie amerykańskie powiaty, ale tak naprawdę, nie na geografii czy krajobrazie polegamy dla naszego gruntu kognitywnego i gramatycznych czasowych ram. Zastanówmy się, dlaczego większość ludzi zamknęłaby ramę dla przykładu 2d.

REKLAMA

Spring Flowing Colors

Zdarzają się teorie, iż amerykański “pozbywa się” Aspektu Perfect, a ludzie używają go w amerykańskim znacznie mniej niż w brytyjskim. Pomyślmy o kognitywnym gruncie oraz ramie czasowej razem.

Wyobraźmy sobie brata: czeka by siostrę zabrać na spotkanie?

3. Where have you been?
3a. I’ve been to the movies.
{TO the ground for the PRESENT},
Present Perfect

3b. Did you enjoy it?
{ON a ground for the PAST},
Past Simple

Siostra mogłaby tu odpowiedzieć, szczególnie unikając zbyt wielu pytań,
3c. Actually, I didn’t like it much.
{ON the ground for the PAST}, Past Simple

Być może przygotowuje przyjęcie-niespodziankę na jego urodziny i kłamie o kinie. Brat tego nie wie. Obydwoje jednak przechodzą do tej samej, zamkniętej ramy czasowej: wiedzą, że mowa o tym samym okresie czasu.
3b. Did you enjoy it?
3c. Actually, I didn’t like it much.
{NA tym samym gruncie dla PRZESZŁOŚCI}, Past Simple

Nie zawsze nam trzeba dużego czy małego zegarka, by mieć kognitywny grunt.
Przedstawmy sobie, jesteśmy na wakacjach w terenie. Zatrzymujemy się w motelu. Przez parę dni jemy w motelu śniadanie, a potem idziemy na pieszą wędrówkę.

U.S. Route 66 może nam być znana jako Autostrada Willa Rogersa, lub Główna Ulica Ameryki. Część orgynalnej drogi to teraz Narodowa Trasa Krajobrazowa. ■→Will Rogers był amerykańską postacią medialną lat 1920-tych i 1930-tych, słynną z ujmującego poczucia humoru.

4. Have you had breakfast?
Nadal jesteśmy w motelu;
czas na śniadanie to rama otwarta,
a nasze kognitywne zmienne to {TO, the PRESENT}.

4a. Did you have breakfast?
Jesteśmy na wolny powietrzu;
czas na śniadanie to rama zamknięta,
a nasze zmienne to {ON, the PAST}.

Oczywiście, godzina też się do myśli o czasie nadaje.
4. Have you had breakfast?
Jest rano; rama czasowa jest otwarta.

4. Did you have breakfast?
Jest popołudnie; rama czasowa jest zamknięta.

Powróćmy do naszej rozmowy w biurze. Amerykanin czy Amerykanka naprawdę by mogli w kontekście powiedzieć,
2. Jill just left.
(To właśnie Jin mówi Jimowi.)

Słówko „just” dość skutecznie zaznacza, że stało się to niedawno. Nie brak nam niczego względem gramatyki czy informacji, jak porównać 1a:
1a. Jill has just left.

Jednakowoż zadawanie pytań w czasach Perfect ― jak „Have you ever been in Yellowstone?” ― jest w amerykańskim naturalne. Nie jest prawdą, jakoby to był rodzaj angielskiego co wyrzuca Aspekt Perfect.

Zapraszam do dalszych rozmyślań nad czasową ramą: ■→6.1. LINGWISTYCZNA GRAWITACJA

■→Ten tekst jest też dostępny po angielsku.

REKLAMA

Świat może i nigdy nie widział jej oryginalnego pisma, jeśli jej umiejętność została wzięta za nadnaturalną. Zapraszam do Wierszy Emilii Dickinson w przekładzie Teresy Pelka: zwrotka tematyczna, notki o inspiracji greką i łaciną, korelacie z Websterem 1828 oraz wątku arystotelesowskim, Rzecz perpetualna — ta nie zasadza się na czasie, ale na wieczności.
■Wolny dostęp w Internet Archive
■Okładka twarda, 268 stron
■Format elektroniczny