Dodatek 2. Czasowniki nieregularne: samogłoski wysokie i niskie

Z wyjątkiem czasowników Modalnych, angielskie czasowniki mają trzy formy. Formy te pomagają wyrazić myśl o Czasie (PRESENT, PAST or FUTURE) oraz Aspekcie (Simple, Progressive, Perfect, or Perfect Progressive).

Możemy pojmować Aspekt jako charakter czynności czy funkcjonowania (porównajmy Podrozdział 3.1).

Pierwsza forma może tworzyć the Present Simple: I write.
Druga forma może tworzyć Past Simple: I wrote.
Trzecia forma może tworzyć czasy Perfect: I have written (Present), I had written (Past), I will have written (Future).

Pierwsza forma z końcówką –ING może wyrażać czynności o charakterze Progressive: I am writing. Porównajmy Dodatek 1, dla wzorców z ING.

Regularne czasowniki przyjmują końcówkę –ED, w formie drugiej i trzeciej. Nieregularne mogą przyjąć różne kształty, a miewają samogłoskowe wzorce.

mean     meant      meant
meet     met      met
read     read      read
[I:]     [e:]     [e:]

Poza krajami anglojęzycznymi, to głównie amerykańskiego bądź brytyjskiego uczą się ludzie na swój angielski. Możemy tu porównać te dystynktywne odmiany językowe. Niektóre czasowniki są regularne w amerykańskim, choć są nieregularne w brytyjskim, oraz vice versa. Kiedy czasownik może być regularny i nieregularny w amerykańskim, mamy na liście obie formy. Kiedy forma regularna przeważa w amerykańskim, możemy zaznaczyć to jako REG.

Zależnie od występowania, możemy zaznaczać formy pojawiające się głównie w brytyjskim jako BRE. Kiedy forma jest kojarzona głównie z amerykańskim, możemy ją oznaczyć AME. Proszę zauważyć, że amerykański literacki może stosować formy nieregularne dla wielostronności, a pozostawać z regularnymi w użyciach codziennych.

FIRST FORM	SECOND FORM	THIRD FORM
chide	chided / chid	chided / chid / chidden
gild	gilded REG / gilt	gilded REG / gilt
learn	learned / learnt BRE	learned / learnt BRE

Pamiętajmy, że dźwięk [L] bywa w amerykańskim indywidualistą. Dodatek 1 mówi więcej także o tym.

FIRST FORM	SECOND FORM	THIRD FORM
dial	dialed AME / dialled BRE	dialed AME / dialled BRE

Większość słowników ma alfabetyczne listy czasowników nieregularnych. Nasze listy uwzględniają wzorce dźwięków mowy. Czyni to zapamiętywanie form nieregularnych znacznie łatwiejszym. Aby zacząć, wystarczy czytać po parę czasowników. Transkrypcja fonetyczna jest uogólniona.

Grafik poniżej pokazuje przybliżone pozycje dla wysokich, średnich i niskich samogłosek amerykańskich. Wysokość samogłoski określa pozycja języka w ustach (wysoka, średnia, lub niska). Zważmy proszę, że amerykański jest żywym językiem, a te się zmieniają. Grafiki samogłosek i listy nie są na zawsze.

Vowel chart__High and low vowel qualities

I(:)	reed, [I] bid	α	lark	o(:)	naught
e(:)	head	a(:)	car	ᴜ(:)	book
æ(:)	cat	Ʌ	not	ᴈ(:)	earth

Dwukropek— [:] — oznacza samogłoski długie. Samogłoski często stają się nieco wyższe, kiedy przedłużone. Proszę porównać “reed” [I:] oraz “bid” [I].

[ə] oznacza szłę, neutralny dźwięk samogłoskowy. Znajdujemy go w sylabach nieakcentowanych. Szła staje się często pełną samogłoską jak w grafiku, kiedy akcentowana. Niektóre transkrypcje mają też [Ʌ] za dźwięk zredukowany. Dlatego tabelka nie daje mu dwukropka. Asz, [æ], łączy jakości [e] i [Ʌ].

NIEREGULARNE CZASOWNIKI WEDLE WYSOKOŚCI SAMOGŁOSEK, OD WYSOKIEJ DO NISKIEJ

Gwiazdki mogą oznaczać amerykańskie drugie i trzecie formy nieregularne które są tych samych kształtów. Robimy to dla uwagi, nie dla nauki na pamięć.

1. Druga i trzecia forma [I]
[I:] — [I:] — [I:]

beat	beat	beaten
lean	leaned REG / leant BRE	leaned REG / leant BRE
leap	leaped REG / leapt	leaped REG / leapt

[I] — [I] — [I]

build	built	built
gild	gilded REG / gilt	gilded REG / gilt
gird	girded REG / girt	girded REG / girt
hit	hit	hit
knit	knitted / knit	knitted / knit
rid	ridded / rid	ridded / rid
spill	spilled REG / spilt	spilled REG / spilt

[ɅI] — [I] — [I]

bite	bit	bitten / bit
chide	chid / chided	chid / chided / chidden
hide	hid	hidden / hid
light	lit / lighted	lit / lighted
slide	slid	slid

2. Druga i trzecia forma [ᴜ:]
[ᴜ:] — [ᴜ:] — [ᴜ:]

hew	hewed REG / hewn	hewed REG / hewn
prove	proved	proved REG / proven
strew	strewed	strewed REG / strewn

[æ:] — [ᴜ:] — [ᴜ:]

stand

stood

3. Druga i trzecia forma [з:]
[з:] — [з:] — [з:]

burn	burned REG / burnt	burned REG / burnt
learn	learned / learnt BRE	learned / learnt BRE

[I:] — [з:] — [з:]

hear

heard

4. Druga i trzecia forma [eI]
[eI] — [eI] — [eI]

inlay	inlaid	inlaid / inlain BRE
lade	laded	laded REG / laden
lay	laid	laid / lain BRE
make	made	made
pay	paid	paid
shave	shaved	shaved REG / shaven

[ ɅI] — [eI] — [eI]

lie

lay

lain

5. Druga i trzecia forma [e]
[I:] — [e] — [e]

bereave	bereft / bereaved	bereft / bereaved
bleed	bled	bled
breed	bred	bred
deal	dealt	dealt
dream	dreamed AME / dreamt	dreamed AME / dreamt
feed	fed	fed
feel	felt	felt
flee	fled	fled
keep	kept	kept
kneel	knelt / kneeled	knelt / kneeled
lead	led	led
leave	left	left
mean	meant	meant
meet	met	met
read	read	read
sleep	slept	slept
speed	sped / speeded	sped / speeded
sweep	swept	swept
weep	wept	wept

Możemy myśleć o miejscu i sposobie wytwarzania dźwięków mowy, aby zapamiętywać wzorce czasowników. Dźwięki [m], [p], oraz [b] są bliskie miejscem; [v] and [f] różnią się sposobem, podobnie [l] i [r]. Dźwięki [t], [d], [n], oraz [s] są bliskimi sąsiadami. Możemy porównać czasowniki “to beat”, “to lean”, oraz “to leap”.

[eI] — [e] — [e]

gainsay	gainsaid	gainsaid
say	said	said

[e] — [e] — [e]

bend	bended / bent	bended / bent
blend	blended REG / blent	blended REG / blent
bless	blessed REG / blest	blessed REG / blest
lend	lent	lent
rend	rended / rent	rended / rent
send	sent	sent
smell	smelled REG / smelt	smelled REG / smelt
spell	spelled AME / spelt	spelled AME / spelt
spend	spent	spent

[o] — [e] — [e]

hold

held

6. Druga i trzecia forma [o]
[oI] — [oI] — [oI]

spoil

spoiled

spoiled REG / spoilt

[I:] — [oᴜ] — [oᴜ]

cleave	cleaved REG / clove/cleft	cleaved REG / cloven
freeze	froze	frozen
heave	heaved REG / hove	heaved REG / hove
speak	spoke	spoken
steal	stole	stolen
weave	wove / weaved	woven / weaved

[eI] — [oᴜ] — [oᴜ]

break	broke	broken
stave	staved REG / stove	staved REG / stove
wake	woke / waked	woken / waked

[ᴜ:] — [oᴜ] — [oᴜ]

choose

chose

chosen

[oᴜ] — [oᴜ] — [oᴜ]

mow	mowed	mowed REG / mown
sew	sewed	sewn / sewed AME
show	showed	shown / showed AME
sow	sowed	sown / sowed

[ɅI] — [oᴜ] — [oᴜ]

shine

shone / shined AME

[ I:] — [o] — [o]

seek	sought	sought
teach	taught	taught
shear	sheared REG / shore	sheared REG / shorn

[ I] — [o] — [o]

think	thought	thought
bring	brought	brought

[ᴜ:] — [o] — [o]

lose	lost	lost
shoe	shod / shoed AME	shod / shoed AME
shoot	shot	shot

[з:] — [o] — [o]

work

worked REG / wrought

[e] — [o] — [o]

bear	bore	borne / born
get	got	gotten AME / got
sell	sold	sold
swear	swore	sworn
tell	told	told
tear	tore	torn
tread	trod	trodden
wear	wore	worn

[æ] — [o] — [o]

catch

caught

[o] — [o] — [o]

saw

sawed

sawed REG / sawn

[ɅI] — [o] — [o]

buy	bought	bought
fight	fought	fought

7. Druga i trzecia forma [æ]
[I] — [æ] — [æ]

sit	sat	sat
spit	spat / spit AME	spat / spit AME

[æ] — [æ] — [æ]

have/has

had

8. Druga i trzecia forma [Ʌ]
[I] — [Ʌ] — [Ʌ]

cling	clung	clung
dig	dug	dug
fling	flung	flung
sling	slung	slung
slink	slunk / slinked AME	slunk / slinked AME
spin	spun	spun
stick	stuck	stuck
sting	stung	stung
stink (TABOO)	stunk (TABOO)	stunk (TABOO)
string	strung	strung
swing	swung	swung
win	won	won
wring	wrung	wrung

[æ] — [Ʌ] — [Ʌ]

hang

hung / hanged AME

[ɅI] — [Ʌ] — [Ʌ]

strike

struck

struck/stricken

[ɅI] — [Ʌᴜ] — [Ʌᴜ]

bind	bound	bound
find	found	found
grind	ground	ground
wind	wound / winded	wound

Dyftong [Ʌᴜ] ma niski dźwięk, [Ʌ], zaraz obok wysokiego, [ᴜ]. W mowie, czyni to jakość niską bardziej podkreśloną. Dlatego dyftong ten jest na liście niżej niż samo [Ʌ]. Zależnie od realizacji w mowie, [Ʌ] jak w [Ʌᴜ] mogłoby być przedstawiane nawet jako [a:].

9. Wzorce “w kołysce”: ogółem [A] — [B] — [A], czyli powracające do samogłosek form pierwszych.

[I] — (∞)— [I]

[I:] — [eI]— [I:]

eat

ate

eaten

[I:] — [o]— [I:]

see

saw

seen

[I] — [eI]— [I]

bid	bade / bid	bidden / bid
give	gave	given

[I:] — [e/o]— [I]

was / were

been

[e] — (∞) — [e]
[eI] — [ᴜ:]— [eI]

take	took	taken
shake	shook	shaken

[o] — (∞) — [o]

[oᴜ] — [ᴜ]— [oᴜ]

blow	blew	blown
crow	crowed REG / crew	crowed
grow	grew	grown
throw	threw	thrown

[o] — [ᴜ]— [o]

draw

drew

drawn

[o] — [e]— [o]

fall

fell

fallen

[Ʌ] — (∞)— [Ʌ]

[Ʌ] — [eI]— [Ʌ]

come

came

come

[Ʌ] — [æ]— [Ʌ]

run

ran

run

10. Możemy połączyć obserwacje o wertykalnych i horyzontalnych wartościach samogłosek: jeśli chcemy, możemy to nazwać naszym “przeplotem”. Dodatek 3 mówi o przejściu do wartości przednich.

Tutaj możemy powiedzieć, że samogłoski idą we wzorcu w dół i górę , tak samo jak że idą od środka w tył.

[I] — [æ]— [Ʌ]

begin	began	begun
drink	drank	drunk
ring	rang	rung
sing	sang	sung
sink	sank	sunk
shrink	shrank / shrunk	shrunk / shrunken
spring	sprang / sprung	sprung
swim	swam	swum

Jakości samogłosek mogą iść cały czas w górę, a jednocześnie w przód.
[ɅI] — [oᴜ]— [I]

drive	drove	driven
ride	rode	ridden
rive	rived / rove BRE	rived REG / riven
rise	rose	risen
shrive	shrove / shrived AME	shriven / shrived AME
smite	smote	smitten
stride	strode	stridden
strive	strived / strove	strived / striven
thrive	thrived REG / throve	thrived REG / thriven
write	wrote	written

Jakości samogłosek mogą iść w górę i dół, zarazem przechodząc w tył.
[ᴜ] — [ I]— [ Ʌ]

did

done

[oᴜ] — [e]— [Ʌ]

went

gone

[ɅI] — [ᴜ:] — [oᴜ]

fly

flew

flown

Niektóre wzorce samogłoskowe mają skłonność do regularności, w amerykańskim..

swell

swelled

swelled REG / swollen

Niektóre czasowniki nieregularne nie przyjmują “przeplotu” i pozostają niezmienne.

put	put	put
burst	burst REG / bursted AME	burst REG / bursted AME
hurt	hurt	hurt
bet	bet	bet
let	let	let
set	set	set
cost	costed AME / cost	costed AME / cost
broadcast	broadcasted AME / broadcast	broadcasted AME / broadcast
cast	cast	cast
cut	cut	cut
thrust	thrust	thrust

Nie ma uniwersalnego wyjaśnienia, dlaczego są formy nieregularne i dlaczego mają wzorce takie a nie inne. Historia języka nie jest w stanie w pełni wyjaśnić nauki i zastosowania języka dnia obecnego. Nie ustalono też dokładnej liczby form nieregularnych, gdyż nie tworzą paradygmatów których wszyscy tak samo by się trzymali. W końcu, języki naturalne nie są kalkulowalne matematycznie, a analizy komputerowe mogą mieć rolę tylko pomocniczą.

Możemy powiedzieć, że języki naturalne przynależą z ludzkimi mózgami, więc wzorce czasowników są w zgodzie z naturalną sprawnością językową mózgu.

Możemy wybrać, jak mówimy: nie wszyscy ludzie z USA mówią tak samo. W Los Angeles, nie tylko studia aktorskie praktykują standard, a to wraz ze wschodnim USA, tworząc mniej charakterystycznego zachodniego [r]. W Nowym Jorku, „jankeska asymilacja” może sprawić, że fraza jak “What is your name” brzmi [wæt Iǯər neIm].

Jak zdecydujemy się pracować nad cechami, ważne abyśmy nazbyt nie akcentowali, czyli nie przesadzali. Osobne dźwięki mowy nigdy nie stanowią całego języka. Na przykład, niektórzy uczący się przesadzają [r], „co by mówić lepiej niż na zachodzie”, a zaniedbują sąsiednie dźwięki mowy.

Zapraszam do gramatycznej podróży, porad i ćwiczeń.